فردوسی بزرگ و سفارش به پاسداری از نوروز و جشنها و آداب و رسوم ملی ایران :

بیارید این آتش زردشت

بگیرد همان زند و اوستا بمشت

نگه دارد این فال جشن سده

همان فر نوروز و آتشکده

همان اورمزد و مه و روز مهر

بشوید به آب خرد جان و چهر

کند تازه آیین لهراسبی

بماند کین دین گشتاسبی

یکی از جشنهایی که در شاهنامه فردوسی از آن نام برده شده ، آئین و مراسم نوروز می باشد. در این مقاله سعی بر این است که درباره مراحل پیدایش این جشن ،زمان برگزاری ،استعمال کلمه نوروز و چگونگی آن در شاهنامه توضیحاتی داده شود .

جشن نوروز از مهمترین مراسمی است که از سالیانی دور در بین ایرانیان فلات ایران رایج بوده و به یادگار مانده است . امروزه همه اقوام ایرانی نوروز را بر تمامی جشنهای برتری می دهند . ولی متاسفانه آنها از خانه خود توسط بیگانگان جدا شده اند و مرزهایی غیر واقعی بین آنها و ایران گذاشته شده است . گستره جشن نوروز امروزه در بسیاری از سرزمینهای ایرانی برقرار است : ایران افغانستان ازبکستان تاجیکستان ترکمنستان آذربایجان ارمنستان کردستان سوریه و ترکیه و عراق و . . . شادی و سرور در این زمان ،چندان دور از ذهن نیست زیرا جهان رنگی دیگر به خود می گیرد و زمان ،زمان زایش زمین است و تولد گیاه . حال از چه دوره ای این عید به صورت رسمی درآمده بهتر آن است که بدانیم از چه زمانی گاه شماری وجود داشته ؛ زیرا اگر این آئین به صورت یک جشن در فصل بهار انجام می شده است باید در سال زمان معینی داشته باشد و داشتن وقتی مشخص لازمه این گفتار می گردد .

فارس از آیین نوروزی در سیستان گزارش می‌دهد

آغاز بهار با وزش باد پرستو و رقص شمشیر مردان زابلی

خبرگزاری فارس: شادی و رقص شمشیر مردان زابلی همزمان با وزش نخستین باد بهاری پلپلاسی(پرستو)، نوید سال نو در سیستان را می‌دهد.

به گزارش خبرگزاری فارس از زاهدان، نوروز گستره عظیمی دارد و در هر منطقه‌ای سال نو با یک پیش ‌درآمد طبیعی آغاز می‌شود، یعنی طبیعت به گونه‌ای به انسان‌ها آمدن سال نو را بشارت می‌دهد این پیش درآمدها گاهی همراه با وزش باد ملایمی است که آمدن بهار را مژده می‌دهد و گاهی حضور بلبل یا مرغان زیبایی است و در گوشه‌ای دیگر نیز گرم شدن زمین، ذوب شدن برف‌ها و آغاز شکوفه درخت‌ها، اما در سیستان حضور پرستوها و وزش دو باد همراه با رقص شمشیر آمدن نوروز را بشارت می‌دهند.

مسلم این است که تمامی این پهنه عظیم دارای پیوندهای مشترک فرهنگی است که در طی سالیان دراز و با وجود فشارهای سیاسی و اجتماعی، ماندگاری این سنت عظیم فرهنگی را به خوبی حفظ و همبستگی قومی را نیز محکم‌تر کرده است.

آیین‌های نوروزی در سیستان

آیین‌های نوروزی سیستان برگرفته از آیین زرتشت است که از میان آنها می‌توان به روشن کردن آتش در چهارشنبه سوری اشاره کرد که امروز با آتش زدن پارچه‌های روغن مالی شده جایگزین شده است.

نوید بهار با وزش باد پلپلاسی (پرستو) و باد پنجکه در سیستان

حضور پرستوها پس از سرمای زمستان در اوایل اسفند ماه نشانگر اعتدال هوا در سیستان است، پرستوها در اوایل زمستان سیستان را ترک و به نقاط گرمسیر کوچ می‌کنند و در اسفند هر سال به سیستان بازمی‌گردند اما باد پنجکه در فاصله 24 تا 28 اسفندماه می‌وزد و اصولاً یک روز بیشتر طول نمی‌کشد.

منبع: خبرگزاری فارس

نام علمي               نام بومي                                  تلفظ

_____       ______                ____

کله سبز               سوزگردن                         souzgardan

نوک پهن              کمچه                                    kamcheh

خوتکا                 روويک                                     rouvic

باکلان                 نرو                                          narou

آنقوت                 چرو                                       charou

تنجه                   کله مرغ                            kalamargh

فيلوش                 سيخ دم                                  sikhdem

بحري                 شنک                                       shenak                   

شاهين                باشه                                         basha

کلاغ                  گراغ                                      garagh

دم جنبانک            تيسک                                          tisk

جنبان                 چرتک                                   chortak

اردک سرحنائي      بلغي                                       balghi               

گيلار                  چورکش                               chorcash

اردک مرمري        مو                                               mou

گيلانشاه             خرچوشک                         kharchoushk

آب چليک            چوشک                                     choushk

گيلانشاه بال سفيد  چوشک الفه دم            choushkalghadem

چوپا                 سيرپووک                           sirpovak  

خروس کولي سفيد  تغلک                                     taghalak

خروس کولي        سيه بالک                                seabalak

اکراس              بزک                                           bazak

بوتيمار             باغک                                        baghak

کشيم گردن سياه   سرمکه                                  sormakah

کشيم کوچک        نيملک                                       nimalak

کشيم بزرگ        الياسک                                     elyasak

سنقورگندم زار    شنک                                          shenak

کوکر               چغور                                       choghor

ليکو                سوسو                                         sousou

چکاوک کاکلي     کملک                                        kemalak

چکاوک هدهدي   چوپون مسخره              choponemaskhara

هدهد              شونه سر                                  shonasar

چکاوک آسماني   چريک                                            chrik

هوبره            طوقدري                                    toghdari

عروس غاز      بط                                                  baat

فلامينگو         عرب                                                arab

چنگرنوک سرخ  مدمک                                         mademak

کاکائي سرسياه کفترک                                      kaftarak

کاکائي درياي خزر زبو                                           zabou

کاکائي بزرگ   لکي                                                  laki

کفچه نوک      چاشک                                            chashk

پرستودريائي  جيغک                                             jighak

ميوه خور      خرماخورک                           khormakhorak

سسک پرصدا  ني بورک                                       niborak

شبگرد         لگوبورک                                    lagoborak

اردک تاجدار  خوسر                                             khosar

اردک دم دراز  لشکري                                      lashkari

سياه خروس   خروسک                                      khorosak

ماهي خورکوچک  جينگ جينگک                          jingjingak

دال             لاشه خور                                  lashekhor

کرکس         باشه دم سفه                          bashedemsefe

سار           سارک                                                sarak

سبزقبا        سور                                                     sor        

چنگر          چور                                                   chor

حواصيل      لگو                                                    lago

پليکان         کمو                                                   komo

دراج          پور                                                    pour

گنجشک       چغک                                              choghok

پرستو        پلپلاسي                                      palpalasi

بلدرچين      کرک                                                karrak

درنا          کلنگ                                                keleng

طاووسک     بستوني                                        bostouni

بوف          بوم                                                     boum

ونمکه توقسم ( به نمکت قسم ) 

.........................................................

ازدسيو او نمه چکه (ازدستش آب فرو نمي چکد.)

به افراد سياه کاسه و خسيس مي گويند.

...............................................................

روروبه ديده (روي روباه ديده )

نسبت به کسي گويند که اوضاع بروفق مراد او باشد.

 ......................................................................

سرخوش تو بشکنه ( سرمادرزنت بشکند.)

به مزاح به کسي گويند که سرزده به خانه اي درآيد که اعضاي آن خانواده اندکي جلوتر از

آمدنش طعام ياخوردني ديگري راکه ديگر ازآن درخانه موجودنباشد ،خورده باشند.

 .................................................................................................................

کسه که نرفته ودشت نمه تره بنده سرمشک (کسي که به دشت نرفته نمي تواند سرمشک راببندد.)

کنايه از آدم بي تجربه است.

 ..........................................................................................................

د گدونه تو خاکستر نگيره (ديگدان تو خاکستر نگيرد.)

کنايه ازاين دارد که همواره محتاج و بي چيز باشي.

 .............................................................................................

ميگي ولکه کو کنده (گوئي انگار کوه کنده است )

نسبت به کسي مي گويند که باانجام دادن کارکوچک ونه چندان مهمي به خودش مغرور ميشود.

 ................................................................................................................

کنجه ره بل وخونه ،ته قدر شوره بدونه (دختررادرخانه بگذار تاقدرشوهررابداند.

کنايه ازاين است که دختر هرچه بيشتر درخانه بماند بيشتر به ارزش شوهر پي مي برد.

 ........................................................................................................................

 توچان ، عروسک نوزاد

مقدمه :

در ایران در مناطق مختلف عروسک های نوزاد توسط زنان ساخته و در هر منطقه و استان با اسامی خاص نام گذاری می شوند. به عنوان نمونه عروسک توچان در منطقه سیستان و بلوچستان به شکل نوزادی قنداق پیچ شده درست می شود که نمونه باز سازی شده آن در موزه فرهنگ کودک ایران موجود است.

تاریخچه عروسک نوزاد :

یکی از قدیمی ترین عروسک های نوزاد موجود در جهان که تصویر و مطلبی در باره آن وجود دارد، مربوط به سال ۱۸۷۱است که  ظاهر بسیار ترسناکی دارد. عروسک به حالت چهار دست و پا در روی زمین در حال راه رفتن است که در آن زمان خزیدن نامیده می شد.

خزیدن در آن زمان عملی مربوط به دیوانگان و حیوانات محسوب می گشت و برای انسان ها عملی غیر عادی به شمار می رفت.

 اما در اواخر دهه 1800 این عمل در مورد کودکان به امری طبیعی بدل شد. البته تا اواسط قرن 19، عروسک های اروپایی عمدتا تنها ظاهر بزرگسالان را داشتند.

عروسک هایی با ظاهر کودکان بعدها از سال 1850 به بعد ظاهر شدند اما تا اواخر قرن ، تمام بازار را در دست گرفتند.

در دوران تولید انبوه صنعتی عروسک های جدید با قابلیت های چشمک زدن و حرکت دادن دست و پا، جای عروسک های قدیمی را گرفتند. عروسک سازان آمریکایی نیز با بالا بردن قابلیت های مکانیزه عروسک ها، سعی درهمگام شدن با این انقلاب داشتند. عروسک کوچکی به آن اشاره شد، با سری از جنس موم ، حرکت چهار دست و پا و مکانیسم داخلی شبیه به ساعت نیز تلاشی در همین جهت بود.

عروسک در سال 1871 توسط رابرت جی کلی  ساخته شده و خود او این عروسک وحشتناک را به عنوان اسباب بازی سرگرم کننده با قیمت بسیار کم، توصیف کرده بود. با وجود این تعریف، عروسک طرفداران زیادی بین دخترهای کوچک نداشت. ظاهر ترسناک و وزن زیادی داشت و بیشتر به در نمایشگاه می خورد تا بغل کردن وبازی.

بعد ها کارخانه های مختلف عروسک های نوزاد زیباتری را تولید کردند که خیلی شبیه به حالت واقعی انسان داشت و از جایگاه بهتری در میان کودکان برخوردار گشت.

تاریخچه عروسک نوزاد در ایران :

در ایران نیز در مناطق مختلف عروسک های نوزاد توسط زنان ساخته و در هر منطقه و استان با اسامی خاص نام گذاری می شوند. به عنوان نمونه عروسک توچان در منطقه سیستان و بلوچستان به شکل نوزادی قنداق پیچ شده درست می شود که نمونه باز سازی شده آن در موزه فرهنگ کودک ایران موجود است.

توچان ، عروسک نوزاد سیستان

 منبع : نقل از سایت سرای فرهنگ و هنر سیستان

 گلستانه، مزار. سور و سوگ در سیستان. مشهد: عروج اندیشه، 1388. ص 41- 42.

عظیم پور، پوپک. ف‍ره‍ن‍گ‌ ع‍روس‍ک‌ه‍ا و ن‍م‍ای‍ش‌ه‍ای‌ ع‍روس‍ک‍ی‌ آی‍ی‍ن‍ی‌ و س‍ن‍ت‍ی‌ ای‍ران‌. ت‍ه‍ران‌: ن‍م‍ای‍ش‌،۱۳۸۹ . ص 495.

زیراندازهای سیستانی را باید به سه نوع تقسیم كرد (از لحاظ مبنای تاریخی):
الف: نوع تاریخی یا كهن، كه تا آغاز قرن چهاردهم.
هجری (بیستم میلادی) بافته شده است.
ب: نوع میانه، كه از حدود اواخر قرن سیزدهم هجری (نوزدهم میلادی) بافته شده و هنوز هم بافته می‌شود.
ج: نوع نو، كه هم اكنون بافته می‌شود.

رنگ‌های قالی سیستان:
سكاها به رنگ سرمه‌ای و فیروزه‌ای علاقه شدیدی داشتند. در سیستان امروز هم قالی‌هایی بافته می‌شود كه نقشه آن اصیل و ویژه همین منطقه است و زمینه آنها سرمه‌ای است. در قالی پازیریك دومین رنگ غالب بعد از آبی، فیروزه‌ای است.
روی نمونه‌های چند قالی قدیم سیستانی كه باقی مانده رنگ زرد نسبتاً ایجی است كه یادآور شكوه گندمزاران وسیع و پربار سیستان كهن است كه امروزه هم بخشی از آن باقی است.
سومین رنگ رایج در قالی پازیریك زرد است. دیگر رنگ مورد علاقه سكاها سرخ است و در قالی سیستانی مثل قالی‌های بسیاری از نواحی دیگر ایران، رایج است.
نقشه‌های قالی سیستان:
قالی اصیل و كهن سیستان دارای نقشه مشخصی نیست و این البته در قالی ایرانی ظاهراً چیز بعیدی است. قالی ایرانی اگرچه نقشه‌های معینی دارد بسیار متنوع است. نقش‌هایی است كه صرفاً در متن دیده می‌شود و آنها را هرگز نمی‌توان در حاشیه دید مثل لچك، ترنج و … قالی كهن سیستان برخلاف این است. متن این قالی با همان نقوشی پرشده است كه عیناً در حاشیه است.
در فرش پازیریك تفاوتی بین نقشهای متن و حاشیه نیست. گلهای درون متن همه تكرار یك نقش هستند كه ممكن است عیناً در حاشیه نیز قرار گیرد. نقشهای حاشیه نیز تكراری هستند و قرار گرفتنشان در متن چندان بعید نیست و اینجاست كه می‌توان گفت تنها یادگار اصیل فرش پازیریك را می‌توان در بافته‌های قدیم سیستان یافت.

قالی سیستانی كهن دارای مشخصه‌های عمومی زیر است:
۱) تار و پود: صرفاً پشم، تار، پشم سفید و كمتر قهوه‌ای و شتری، پودپشم رنگ شده گاه خودرنگ (قهوه‌ای، شتری، خاكستری و حنایی).
۲) گره: سكایی (تركی یا متقارن)
۳) نوع رنگ: گیاهی و تقریباً پیرو الگوی عمومی رنگهای گیاهی ایران.
۴) نقشه كه بر دو دسته است:
دسته اول: نقشه‌های سنتی شامل: خشتی، دو خشته، سه خشته، خشته‌خشته (ترنج ترنج).
كجاوه‌ای، گلدانی، درختی.
دسته دوم: نقشه‌هایی كه رواج آنها در دوره‌ای میانه نشان از سابقه آنها دارد مانند جنگلی، گل قندانی، چپات اشتر، مددخانی، قاب‌قابی.
سیستانیان به گلیمك پهن علاقه زیادی دارند. گلیمك به بخش بی‌پرز قالی (اغلب در دو سر قالی) كه معمولاً گلیم باف (در سیستان) و یا ساده باف نامیده می‌شود، اطلاق می‌گردد.
سیستانیان فراوان گلیم می‌بافتند. البته از آنجا كه در قرن ما گلیم خواستار چندانی نداشته و از ارزش افتاده است، امروزه در سیستان منسوخ شده است.
گلیمك پهن باعث نگهداری و استحكام بیشتر قالی هم می‌شد و این نشانه از تجربه طولانی سیستانیان در تولید قالی دارد. دیگر پدیده‌ی قابل توجه در قالی كهن سیستان، تار (چله)های عاجی است. این نیز خود نشانه‌ی یك تجربه‌ی طولانی است كه قومی برای تارفرش خود از یك رنگ مشخص كهع در عین حال زیباترین و فراوان‌ترین انواع پشم بومی است، استفاده كند.
این كار علاوه بر این كه به قالی سیستان مشخصه‌ای زیبا می‌بخشید، باعث صرفه‌جویی هم بود زیرا دیگر احتیاجی به رنگ گردن پشم نبود و در عین حال نقش یك شناسنامه را داشت. دیگر ویژگی، تمایل یكنواخت گره‌های قالی سیستان به چپ است.

منبع: سایت سرزمین دریا و کویر

به گزارش پایگاه خبری اوشیدا:شروع قالی بافی در سیستان به دو هزار سال پیش بر می گردد که اقوام سکایی در دشت زرخیز سیستان ساکن شده و به کشاورزی پرداختند وبافندگی خود را همچنان حفظ نمودند کشف قالی پازریک نشان می دهد که این قالی توسط اقوام سکایی بافته شده است طرح های قالی سیستان شبیه به نقش های ترکمن است ونقش های اصیلی چون بلوچی ،مدد خانی ، فتح الهی وغیره که اکثر نقاط ایران شناخته شده ومشتری های قدیمی دارد می باشد
طرحهای مذکور بدون داشتن طرح ونقاشی به صورت ذهنی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده اند.

منبع: سایت اوشیدا

بخش خبر ورزشی شبکه سوم سیما در گزارشی از تلفیق رقص دو چوب سیستانی و ورزش کونگ فو خبر داد و اعلام کرد سبک جدیدی در این ورزش به نام رزم دو چوب سیستانی به ثبت رسیده است که علیرغم نوپا بودن، توانسته به سرعت در جهان گسترش پیدا کند.
در این گزارش به پیشینه کوتاهی از این رقص پرداخته شد و همچنین صحنه هایی از مسابقات جهانی این سبک جدید که در شیراز برگزار شده بود به نمایش در آمد.
از نکات جالب توجه اینکه نوای شورانگیز و حماسی ساز و دهل سیستانی، ورزشکاران را در هنگام مسابقه و تمرین همراهی می کرد.

قضاوت و حل و فصل ِ منازعات بین مردم از زمانی که بشر پا به عرصه ی این زمین خاکی گذاشته ، به عنوان لازمه زندگی بشر به وجود آمده است. و این نیاز زمانی پررنگ تر و مهم تر شد که زندگی بشر جنبه ی اجتماعی تری به خود گرفت و به تدریج با بالیدن بشر و رشد آن ، قضاوت و حل و فصل منازعات به دلیل پیچیدگی مشکلات انسان ها ، پیشرفته تر شد.

در گذشته ساختارهای نظامند برای قضاوت به شکل امروز وجود نداشته و مردم به صورت کدخدامنشی مشکلات خودشون رو حل می کردند .

قضاوت هم با توجه به فرهنگ و بوم هر منطقه متفاوت است و بسته به آدب و هنجارهای هر اجتماع شکل می گیرد بهتر است بگوییم هر قوم و ملتی به شیوه هایی که مورد پذیرش خودشان است اقدام به حل منازعات می کنند.

مردم سیستان هم از دیرباز با توجه با ساختار اجتماعی کهنی که داشتند از ساختارهای نظامند ِ نانوشته ی اجتماعی برای حل و فصل منازعات خود استفاده می کردند که هنوز هم با وجود ساختار های نظامندی مثل دادگستری ، حل و فصل دعاوی به شیوه های گذشته در آن مرسوم است.

نمونه هایی از آن را آقای مزارگلستانه در کتاب خودشون ذکر کردند.

1 - شال ( shal ) :   

«سَر شال 1 ما اُومدَه»

«سَر شال ما نَیُومدَه»

ایالت سیستان در حدود 30 هجری به وسیله سپاه اسلام فتح گردید ،اما سیستان به سادگی اسلام را نپذیرفت،زیرا یک کانون جامع زردشتی بود ومعبد کرکویه وامروز خرابه آن در میانکنگی یادگار افتخارات آن دوران است.

بعد از چند روز جنگ برای اسلام پیغام فرستادند که ما نه اینکه نتوانیم با شما بجنگیم،ما قادریم با شما بجنگیم اما در کتابهایمان(منظور کتب زردشتی است)خوانده ایم که شما سپاه خدائید وما با سپاه خدا نمی جنگیم وحاضر به صلح هستیم .

به شهادت تاریخ،فرشی بر روی گشتگان دو طرف پهن شد و روی آن نشستند تا صلح کنند وصلح برقرار گردید،که امیر هر سال هزار هزار درم بدهد امیرالمؤمنین را و از این تاریخ خونبندی ها ، شکست و بست ها و حل و فصل آن را در سیستان «شال» می گفتند: «شال خونبندی ،شال عزا، شال شادی، شال مردم داری و...» و در تاریخ سیستان آمده است:«بر روی جسد کشتگان جامه ای پهن کردند» 2

(شال درباورهای مردم نوعی قداست وپاکيزگی پيدا کرده به گونه اي که " شال " زير انداز ويژه حل اختلافات اجتماعی درسيستان است وبه نوعی حريم امن و به سنت سيستان " ميار " و " پناهگاه " نيز هست.

جايگاه شال به اندازه ايست که اگرقاتل انسانی به ان پناه آورد تازمان حضور درروی شال مورد حمايت صاحب شال قرارمی گيرد. )

منبع :  کتاب فرهنگ عامه جلد دوم  / مزارگلستانه

سام بیشتر بخاطر آن نگران بود که اگر بزرگان و سرداران زابلی هنگامیکه زال را با سپیدموی مشاهده کنند و از او دلیلش را به پرسند چه جوابی به بزرگان دارد بدهد، بر همین اساس تصمیم گرفت تا کودک را که اهریمن نژاد نامیده بود از خود دور کند تا مورد شماتت قرار نگیرد. اقدام سام بدین صورت نقل شده:

زال و سیمرغ

به روایت شاهنامه فردوسی سیمرغ دوبار به یاری زال و رستم می‌آید. نخست وقتی که رودابه به دلیل بزرگی جثه نوزاد نمی‌توانست فارق شود، در این هنگام سیمرغ نزد زال آمده به او می‌آموزد که چگونه نوزاد را از پهلوی مادر بزایانند . بار دوم در داستان نبرد رستم و اسفندیار به یاری رستم آمده و ترفند نابود کردن اسفندیار را به رستم می‌آموزد.

زال بر وزن سال، پیر و فرتوت و سفید موی باشد و چون او «سفید موی» به دنیا آمد او را به این نام خوانند. ریشهٔ این نام در اوستا zar (پیر شدن) در هندی باستان Jāra-Jar (پیر شدن)، بلوچی lāz (زن:زوجه) است. کلمهٔ «زر» در فارسی لغتی است هموزن «زال»، که «ر» به «ل» بدل شده. زال یعنی مانند پیران سپید موی بودن

زال را «دستان» و «دستان زند» و «زر» نیز خوانند، او را «زال زر» نیز گفته‌اند. به واسطه سپیدی موی، به سیم نیز تشبیه شده.... و گاهی بر سیم به طریق مجاز زر اطلاق کنند

بازگشت زال

سام پس از مراجعت پسرش زال، به جبران اشتباهات گذشته پرداخت. و منوچهر نیز ملاحظات لازم را در حق پسرک جوان مبذول داشت. وقتی سام در جنگ مازندران از دنیا رفت، فرمانروایی سام به درخواست بزرگان به زال سپرده شد.

ماه اسفند، ماه زمین
بهار مختاریان

در روز پنجم ماه اسفند، جشن اسفندگان برگزار می شود. در این روز برای بزرگداشت اسفندارمذ، برابر با اوستایی سپنته آرمیتی (Səpantā Ârmaiti) دختر اهورامزدا، ایزدبانوی خرد و زمین، که یکی از امشاسپندان در دین زرتشتی است، جشنی برگزار می شود. در یسنای یکم/بند یک فهرست این امشاسپندان این گونه یاد می شود: « من پیشکش می کنم آن را، من انجام می دهم آن را برای وهومنه، برای اشه وهیشته، برای خشثره وئیریه، برای سپنته آرمیتی، برای هئورتات و امرتات، برای آفریننده ی گاو، برای آتش اهورامزدا، کوشاترین اثربخش امشه سپنته». معنای دقیق سپنته آرمیتی «اندیشه سازگار» (نیبرگ، ص 417) است. در کتاب تئوپمپ خیوس (Chios) که پس از اسکند می زیسته است، به فهرستی از مفاهیم مجرد برابر با ایزدان ایرانی برمی خوریم : 1- نیکو خواهی؛ 2- راستی؛ 3- نظم قانونی؛ 4- دانایی؛ 5- توانگری، 6- آفریننده ی خوشی ها برمی خوریم که به ترتیب می توانند ترجمه ای از معانی امشاسپندان باشد (همان، ص 416). این نام در منابع ارمنی هم به صورت spandaramet برای ایزد باروری به کار رفته است و با دیونیسوس (Dionysos) یکی دانسته شده است.
این نام در گاهشماری هخامنشی نیست. در گاهشماری فارسی باستان ماه دوازدهم تنها در تحریر ایلامی آن به صورتهای mi-ya-kán-na-i و یا mi-kán-na-i باقی مانده است. یوستی (Justi, p. 250) این نام را با اوستایی aēxa- «یخ» و پیشوند vi- «بی» تجزیه می کند به معنی «از یخ رها شده». این نظر به گمان اشمیت (Schmitt) کاملاً مردود است، زیرا به نظر او در این صورت باید ترکیب *vi-aixa را داشته باشیم. بارتولمه ( Bartholmae, 1904, 1475) این نام را با ودایی vyácas- «پیرامون، گستره» مقایسه می کند. این ماه را به نظر اشمیت می توان از پسوند vi- و ریشۀ kan- دانست: «[ماه] کند و شخم» دانست. هینتس (Hinz) این نظر را دنبال کرده است. (ریشه ای که کنت (Kent, 1953, 208 ) به صورت xan «کندن» می دهد، به نظر اشمیت درست نیست)..گاهنباری که با آن ارتباط دارد، همسپس مئیذیه است که برخی آنرا به معنی «در آن قربانی به عمل می آورند» (تقی زاده، ص 103-105)، دانسته اند. شاید این تعبیر نشانگر این است که در ماه پیش از آن اجرای قربانی (ن. ک. توضیحات ماه دهم) ممنوع بوده است و دوباره در این گاهنبار اجرای آن تکلیف می شده است، در واقع نوعی عید «قربانی» پس از مراسم روزۀ گوشتی در دو ماه پیش از آن و بعدها با عید نوروز پیوند خورده است.

منبع: سایت بنیاد نیمروز انجمن فرهیختگان سیستان

فرهنگ عامیانه سیستان وفرهنگ عامه وفولکلور سیستان یکی از نقاط مثبت وبرجسته فرهنگی وآداب ورسوم سیستان وسیستانیهاست.در مقوله فرهنگ سیستان واداب ورسوم سیستان وسیستانیها،روایی یا رووایی که گاه رباعی هم گفته میشود یکی از نکاتی است که نیازمند تفحص وکنکاش دارد.رووایی سیستانی یا رباعی زابلی که بیشتر توسط بانوان سیستانی انجام میشود در مجالس ترحیم وبخصوص توسط نزدیکان متوفی اجرا میشود والبته دیگران نیز در این رووایی با منسوبین همراهی می کنند. رباعی زابلی یا رووایی سیستانی وقتی درگذشته ومتوفی اگر جوان باشد بسیار سوزناک تر میشود. از لحاظ ساختارشعری شاید همون چهاربیتی یا بعبارت بهتر دوبیتی که چهار مصرع دارد باشد ولی دوبیتی که درقالب بحث وبیت زابلی نمود وبروز دارد بیشتر در مراسم شادی وعروسی سیستانیها کاربرد دارد اما رووایی زابلی یا رباعی در مراسم عزا وختم عزیزان ومجالس ترحیم اجرا میشود. اشعار سوزناک رباعی زابلی و رووایی سیستانی در اصل بیان دردودل بازماندگان با متوفی وگاه نیز رووایی با اطرافیان نزدیک وصل میشود. بیان درد فراق وسختی های فراق در قالب رباعی سیستانی"رووایی سیستانی"یکی از رازالودترین بخش فرهنگ عامه سیستان است. سیستانیها به دلیل وابستگی های درون قبیله ای واحساسات سرشار وپررنگ خود اگر عزیزی را از دست می دادند در غم واندوهی فرومی رفتند که شاید این رباعی یا رووایی یکی از راههای تخلیه درونی درد ورنج فراق یاران بوده است.بهرطریق بهتر است که دوستان اهل فن این مقوله را جدی تر پی بگیرند.

برفتو و ه غریبی یو غریبی بکردو

صدچشمه شوررُ شیری بکردو

خود بیمار شدو خودمه طبیبی یکردو

جونه وه فدای یار شیرین بکردو

خدایا از سرِ مِه تاج رفتَه

زدست انگشتر الماس رفتَه

زدست انگشتر الماس شاهی

مثال حضرت عباس رفتَه

منبع: سایت بنیاد نیمروز انجمن جهانی فرهیختگان سیستان

در محلي بنام دهانه غلامان در نزديکي روستاهاي ده رستم وقلعه نو شهرستان زابل بقاياي شهري عظيم از روزگار هخامنشيان بر جاي مانده است اين شهر که در زير توده اي عظيم از شن هاي روان مدفون شده بود اولين بار در سال 1339 هـ ش شناسايي ودر طي سالهاي 44-1341 مورد خاکبرداري وکاوش قرار گرفت اين شهر در نزديکي رودخانه خشک رود بيابان وشعبات رودخانه هيرمند رشد نموده وشکوفا گرديد اين شهر بر روي تراسي طبيعي از دوران پلئو - پليستوسين که حدود 5 کيلومتر امتداد دارد احداث شده است اين تراس بطور طبيعي بصورت سد وخاکريز طبيعي ميان دو حوزه آبگير طبيعي ( چاه نيمه هاي شماره 3و4 ) قرار گرفته است .

يکي از دلايل احداث اين شهر بر روي اين تراس جلوگيري از خطرات وخسارات احتمالي ناشي از طغيان رودخانه هيرمند وسيلاب هاي فصلي وناگهاني ان وديگري حداکثر استفاده از اراضي مزروعي اطراف تراس مي باشد کاوشهاي اوليه نشانگر شهري بود بطول يک ونيم کيلومتر وعرضه 300 تا 800 متر از عهد هخامنشيان در سده ÷نجم وششم قبل از ميلاد که مدت زماني کوتاه حدود دو قرن معمور وآباد بوده است عدم يافت حصار تدافعي خارجي شهر حکايتگر آرامش وامنيت وثبات سياسي ونظامي امپراطوري هخامنشيان در آن زمان مي باشد .

اين شهر از جهات گوناگوني داراي اهميت مي باشد از يک سوي تنها شهر خشت وگلي از روزگار هخامنشيان است که در ان بر خلاف ساير آثار وشهري بجاي مانده از اين دوره نشانگر زندگي پادشان وکاخهاي مربوط به آنها مي توان به وضوح زندگي مردم عادي وخانه هاي انها را در کنار ساختمانها وبناهاي عظيم عمومي يا دولتي مشاهده نمود .

از سوي ديگر اين شهر از جمله شهرهاي منحصر به فرد در شرق ايران است که بدون برنامه ريزي رشد نکرده بلکه احداث شهر با نقشه وبرنامه ريزي مدون واز پيش تعيين شده صورت گرفته است .

بناها وساختمانهاي شهر تمامااز خشت با نقشه هاي مربع يا مستطيل شکل منظم و داراي ستونهاي فراوان وبا پوشش سقف هاي گنبد وضربي مي باشند.

در تعبيه ورودي وپنجره ها جهت وزش بادهاي سيستان در نظر گرفته شده است وآنچه در اين شهر بيتر از همه مشهود است توجه مردم اين شهر به مذهب واجراي آئين هاي خاص نيايشي در آن مي باشد که به همين دليل بسياري اين شهر را بنام معبد دهانه غلامان مي شناسند .

در نتيجه کاوشهاي صورت گرفته نيايشگاهي بزرگ با نقشه مربع (53×53) متر از زير ماسه هاي روان بيرون آمد که مهمترين بنا در بين ساختمانهاي شهر محسوب مي گردد که دوره اول آن با خشت هايي به ابعاد 12×50×50 سانتي متر ودوره دوم آن داراي خشت هايي به ابعاد 12×33×33 سانتي متر مي باشد در اين محل چندين نوع آتشدان مذهبي وسکو بصورت تک يا جفت در اشکال متفاوت وجود دارد که مراسم خاص مذهبي در ان اجرا مي شده است .

همانگونه که ذکر شد اين شهر داراي مدت زمان حيات کوتاهي بوده وبه سرعت متروک وخالي از سکنه مي شود با توجه به اينکه در کاوشهاي آن هيچ شواهد ونشانه هايي از بروز آتش سوزيهاي وسيع ويا هجوم نظاني ويا عوامل مخربي همچون سيلاب ويا طوفانهاي ناگهاني وعظيم شن که باعث تخريب وتخليه شهر گردد.مشاهده نگرديد وعلاوه بر آن در حين خاکبرداري از داخل اتاقها وساختمانهاي شهر هيچ شيئي سالم وقابل توجهي بدست نيامد تنها عاملي که امکان دارد باعث فروپاشي شهر شده باشد همانان مي تواند تغيير مسير رود هيرمند که حيات شهر به آن بستگي داشته مي باشد ومردم شهر نيز اين مجال را داشته اند تا کليه اسباب واثاثيه خود را به تدريج از شهر خارج نمايند .

برخي از مورخين اين شهر ((زرک)) يا زرنگ)) پايتخت ايالت زرنکاي يا درانگيانا اورده شده در کتيبه هاي دوران هخامنشي همانند کتيبه هاي داريوش در بيستون کرمانشاه ، شوس ، تخت جمشيد ونقش رستم وهمچنين کتيبه خشايارشا در تخت جمشيد ويا شهر زرين مورخين يوناني همچون کتزياس وايذو دور خاراکسي مي دانند.

پس اولين حفاري ان که توسط هيئت خارجي ايتاليايي صورت گرفته بود در سالجاري 1379 هـ ش نيز بمنظور تعيين حريم شهر واجراي پروژه چاه نيمه حوزه آبگير شماره 4 بخش هاي ديگري از شهر توسط هيئتي از سازمان ميراث فرهنگي کشور به سرپرستي جناب آقاي دکتر سجادي مورد حفاري وگمانه زني قرار گرفت .

دقيقا در محل احداث سد خاکي واتصال ان به تراس طبيعي يک مجموعه عظيم معماري کشف گرديد که نشان دهنده اين موضوع است که وسعت شهر با توجه به نتايج حفاري هاي اخير بيش از وسعت متصور اوليه مي باشد . در صورتيکه تغييري جدي در برنامه احداث پروژه چاه نيمه جديد شماره 4 بوجود نيايد بيش از نيمي از آثار شهر در زير آب فرو رفته واثر زه آب در آنسوي سد خاکي مابقي آثار معماري خشتي اين شهر منحصر بفرد از دوران هخامنشي را تهديد وسرانجام براي هميشه از ميان خواهد برد.

		نقاشي ديواري		جنس ديوارها از خشت خام است
		تعداد يكصد ليوان سفالي به همراه مهر سازنده مكشوفه از يك بنا		يكي از بناهاي دهانه غلامان

منبع: سایت اداره کل میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان

- حضرت نوح (ع) در این سرزمین دو ركعت نماز خوانده و در حق مردمش دعا كرده است. ( احیا‌الملوك )

3- سلیمان نبی(ع) باد را فرمود او را گرد جهان بگرداند و گفت مرا در معتدل‌ترین جا فرود بیاور . پس باد اور را به سیستان فرود آورد . آنجا چاشت خورد و گفت اینجا خوشتر است. ( تاریخ سیستان )

4- زرنج بزرگترین شهر ایران كه بعد از اسلام در نیمه دوم قرن دوم به پایتختی

یعقوب لیث انتخاب شد .((سیستان دردوره پیشدادیان وکیانیان وصفاریان برای

چندین قرن پایتخت ایران بزرگ بوده است ولی متاسفانه درکتب درسی ذکری نشده درحالیکه درمتون تاریخی به کرات ذکرشده است))

5- اولین پهلوان حماسی ایران و پاسدار فرهنگ و رادمردی ایرانیان ، رستم

زال فرزند نریمان در شاهنامه فردوسی از سیستان گزینه شده است .وبخش اعظم شاهنامه به سیستان ودلاوران ان می پردازد

6- نخستین امیر ایران پس از اسلام و احیاگر زبان و ادبیات و استقلال ایران ،

یعقوب لیث صفاری از سیستان برخاسته است .اوکه پس ازچندقرن که ایرانبها

اجازه نوشتن به فارسی نداشتنددستورنگارش به پارسی راصادرکرد.

7- از اولین زنان محدثه صدر اسلام « ام سلمه سجستانی‌» نوه ابی داود سجستانی صاحب كتاب‌السنن سیستانی است .

8- مولد و خاستگاه ابوسلیمان سجستانی فیلسوف سده چهارم هجری و از مفاخر

ایران و جهان در انتشار میراث فرهنگ اسلامی سیستان است .

9- بزرگترین افتخار و زیور سیستان آن است كه مردمانش از ابتدا تا به هنگام طلوع دین احمدی به طریق آدم (ع) موحد و یكتاپرست بوده‌اند و اینك نیز نام زیبای دارلولایه را بر پیشانی افتخارات خویش دارد .

10

(( كشف‌المحجوب))‌زاده سیستان است .

11- هریز ابن عبداله سجزی از اولین فقهای جهان تشیع و از شاگردان خاص امام جعفر صادق (ع) برخاسته از سیستان است .

12- خلف ابن احمد صفاری نخستین كسی كه به دستور وی در قبال یكصد هزار سكه زر قرآن خطی نوشته و طراحی شده ، زاده همین سرزمین ولاثی است .

13- محمد ابن وصیف سگزی اولین شاعر شعر مكتوب فارسی در نیمه اول قرن

سوم هجری و پایه‌گزار شعر فارسی دری از مفاخر سیستان عزیز  است .

14- اولین قوانین بیمه‌های اجتماعی رایگان در ایران توسط یعقوب لیث نوشته شده است .

15- اولین آسیاب‌های بادی جهان اختراع سیستانیان است.

16- اختراع خط معقلی در قرن اول هجری به ابراهیم سیستانی و اختراع خط

جلیلی در اوایل اسلام به یوسف سیستانی نسبت داده شده است .

17- خواجه معین‌الدین محمد ابن حسن سجزی سر سلسله چشتیه اجمیر هند از معارف و صاحبان كرامت و خوارق از افتخارات همین حوزه معنویت است .

18- سیستان اولین سرزمینی است كه مدینه‌العذارء نام گرفت و دروازهایش به روی هیچ بیگانه‌ای گشوده نشد .

19- اولین دانشمندی كه اسطرلاب زورقی را اختراع و زیج مامونی را بنیاد كرد

استاد ابوسعید سجزی ریاضی‌دان و منجم معروف جهان سیستانی است .

20- سیستان اولین و تنها سرزمینی است كه كوروش هخامنشی به مردمانش لقب

انصار داد .