مراسم حنا بندان در سیستان از خانه داماد و درست کردن حنا و گذاشتن آن در سینی شروع می شود . فامیل و اقوام دامادسینی حنا را که تزئین کرده اند ، بر روی سر گذاشته و به خانه عروس می روند . خانواده عروس نیز ابتدا در را برای خانه داماد باز نمی کنند و فامیل داماد پشت در می مانند و زنهای فامیل داماد با دف نوازی و خواندن در وا کنه در واکنه حنا آورده بر شما از فامیل عروس می خواهند تا در را برای آنها باز کنند و فامیل عروس با خواندن حنا شما مال شما ما زن نداره برشما از باز کردن در خوداری می کنند . فامیل داماد این کار راه ادامه داده و هر بار به جای حنا از چیزهایی دیگری مثل النگو ، گوشداره و اشیای دیگر نام می برند و فامیا عروس نیز جواب رد می دهند. تا آنجا که فامیل داماد نام قران را می آورد و فامیل عروس به واسطه ی ارزش و جایگاه قران در بین مردم سیستان در را می گشایند و فامیل داماد وارد خانه ی عروس می شوند . با حنایی که فامیل داماد آورده اند دست و پای داماد و عروس طی مراسم دف نوازی و ترانه خوانی به صورت جدا گانه در اتاق های زنانه و مردانه حنا بسته می شود که فامیل داماد در حنا هایی که به دست و پای داماد بسته می شود پول و شاباش می اندازند و فامیل عروس در حنای عروس همین کار را انجام می دهند که این کار تقریبا مقداری از خرج شب حنا بندان را برای داماد جبران می کند.

داستانی از زنانه ترین محفل بانوان سیستانی ... داستانی که شرط بیان اش ، " ورود آقایان ممنوع " است .

جستار زیر _ به زعم استروسی ها _ بارقه ای است در ساختگرایی " آسوکه ی بی بی سه شنبه " و بررسی نماد ها و داستان های مشابه ذکر شده در فرهنگ های مختلف ... .

بخش یک :

مقدمه ی آسوکه ی مادران سرزمین آفتاب

بررسی آیین سفره

داستان بی بی سه شنبه

بخش دو :

بی بی حور و بی بی نور و بی بی سه شنبه

زیبای خفته ، نخ ، سه فرشته ی نگهبان

بخش سه :

سیندرلا ، خاکستر ، خاکستری ، تنور

سیندرلا ، رودوپیس ، کفش ، آب

بخش چهار :

گاو ، مادر ، تاملی کوتاه

خروس ، پدر ، راز

بخش پنج :

باد ، طوفان ، هندوانه ، مدئا

گریزی به مادر تباری در عصر پدر سالاری

تحقیق و تالیف : سارا سالاری

منبع: سایت سیب پرس

خو (khow) : خواب.

خووه (khowa) : خواب آلود بودن (منه خووه داره : خوابم می آید).

ازخو (azkhow) : چرت کسی را پراندن / کسی را به طور ناگهانی از خواب بیدار کردن.

وا چرتیده ء (vA chortida) : با اضطراب از خواب پریدن.

شیار خو (shiAr khow) : کسی که خواب سبکی دارد.

گرو خو (gro khow) : کسی که خواب سنگینی دارد.

سیر خو (se'r khow) : سیر شدن از خواب / خواب کامل.

خو بازی (khow bAzi) : بیدار خوابی.

خو مالی (khow mAli) : بیدار خوابی کشیدن.

خووک (khowok) : کسی که بسیار می خوابد.

خسیده ء (khasida) : خسبیدن که بیشتر برای حیوانات به کار می رود.

خفت و خو (khoft o khow) : همخوابگی.

خو برده (khow barda) : به خواب رفتن.

خو گه (khow ga) : خوابگاه.

وا انگیده ء (vA angida) : در شرف بیداری.

خرناسک (khornasak) : خرناس کشیدن.

خر خر (khar khar) : خرناس کشیدن.

مئنگ (ma'ng) : خمیازه .

در این نوشتار و در یک رویکرد توصیفی به جایگاه عدد « 3 » و تبلور اهمّیت آن در فرهنگ معاصر سیستانیان خواهیم پرداخت؛ از این رو از رویکرد تحلیلی، فاصله جسته و صرفاً با ارایه یک سری داده های خام، مسیر را برای انجام مطالعاتی که در آینده لازم می نماید هموارتر خواهیم ساخت.

قداستی که سیستانیان برای عدد « 3 » و مضارب آن قائل هستند، ابعاد گسترده ای از زندگی آنها را در بر می گیرد. از آن جمله می توان به سه برهه اساسی در زندگی آدمی یعنی دوران طفولیت، ازدواج و مرگ اشاره داشت. سیستانیان در طی مراسمی با عنوان «شو خیر show-ve-khe’r» که در ششمین روز از تولد نوزاد و با حضور بزرگان فامیل برگزار می شود، به برگزینش نام کودک می پردازند (عدد 6 مضربی از 3). مراسم پاگشایی عروس توسط خانواده وی، در روز سوم پس از عروسی رخ می دهد و از آن پس، داماد به خانواده یکایک بستگان رفته و هدایایی دریافت می دارد. مراسم سوگواری سیستانیان برای عزیزان از دست رفته، در روز سوم، هفته سوم (safta) و ماه سوم (sammA) برگزار می گردد.

در فرهنگ عامه زنان سیستانی، مراسم نذری ویژه ای با عنوان «سفره بی بی سه شنبه» برگزار می شود که با توسل به سه زن پاک نهاد با نام های «بی بی سه شنبه، بی بی نور و بی بی حور»، حاجات نیازمندان برآورده می گردد.

دامنه ارج و منزلت عدد 3، ادبیات عامیانه سیستانیان را نیز در بر می گیرد. ترانه مشهوری با عنوان «مادر این منم، دخترک تو moka me kenjake tono»  در طی مراسم عروس کِشان اجرا می گردد و در آن سه زن یعنی «عروس، خواهر عروس و مادر عروس»، به گونه ای غم فزا روایتگر درد جانکاه جدایی عروس از خانواده اش می گردند.

ترجمه فارسی یکی از دوبیتی های عامه سیستانیان از قرار زیر می باشد (1):
سه سال و سه عید و سه نوروز sa sAlo sa e’do sa noroz
شبانروز در جستجوی تو بودم va demmAle to me’gashto shabAroz
تو به فکر جدایی و ترک من بودی torA tarko jodAi dar nazar bu
و می خواستی مهر تو را از دل ببرم tmae mAra to me’kandi amo roz

مردان دهقان سیستانی به منظور جداسازی غلات از کاه، از سه باد با عناوین سیکّ (sikk)، پیکّ (pikk) و پخل (pakhal) یاری می جویند؛ بدین گونه که با خواندن مکرر دعایی موزون، طلب برخواستن این بادها را می نمایند (2).

در میان سیستانیان رقصی با نام «سه دستی sa da’si» رایج است که در طی آن، رقصنده همراه سایر رقصندگان از محیط دایره رقص، با مهلت زمانی سه ضربه ریتمیک دست، به سوی مرکز دایره پیش آمده و دگرباره برای آغاز مرحله دوم رقص، به جای پیشین خود باز می گردند.

سیستانیان گیاهانی را که به تازگی وارد مرحله رشد خود شده اند، با عنوان « سه برگی sa balgi» خطاب می کنند و در واقع سه برگه شدن گیاهان در این جا استعاره ای از شکوفایی آنها می باشد.

اصطلاح « سه تاسی sa tAsi» به نحوه پرداخت دستمزد کارگران زن سیستانی پس از آسیا کردن گندم ملکداران اشاره دارد؛ بدین صورت که یک سهم از سه سهم گندم آرد شده، بدانها اختصاص می یافت (3).

منابع:

1. گلستانه، مزار، فرهنگ عامه: ادبیات و شعر عامیانه مردم سیستان، مشهد، ناشر: عروج اندیشه، ص 140.
2. رئیس الذاکرین (دهبانی)، غلامعلی، کندو، فرهنگ مردم سیستان، مشهد، ناشر: مؤلف، 1370، ص 102. 3. محمدی خمک (سکایی سیستانی)، جواد، واژه نامه سکزی (فرهنگ لغات سیستانی)، تهران، ناشر:سروش، 1379، ص 251.

این مقاله در پایگاه انسان شناسی و فرهنگ نیز انتشار یافته است.

 گفته شده است وقتي استالين رهبر شوروي سابق درصدد برآمد اين کشور کمونيستي را به آب هاي آزاد متصل کند و بهترين گزينه را از مسير افغانستان و استان بلوچستان پاکستان در نظر گرفت براي تامين آذوقه سپاه خود دشت سيستان را که يکي از مراکز کشاورزي مسير حرکت قشون روس بود در نظر گرفت .
    زيرا به نوشته تاريخ نويسان کشور، جلگه سيستان علاوه بر اينکه در طول تاريخ سرزمين اسطوره ها، دانشمندان، اساتيد، محققان، علما و دليرمردان تاريخ ايران همچون رستم داستان بود يکي از مراکز مهم توليد غله به شمار مي رفت و ضمن اينکه تامين کننده گندم بخش هايي از کشور بود قوت مردم افغانستان را نيز تامين مي نمود.
    گزارش خبرنگار ما حاکي است از آنجا که تامين کننده آب مورد نياز کشاورزي در جلگه حاصلخيز سيستان رودخانه هيرمند است که از کوه هاي باپا در افغانستان سرچشه مي گيرد و پس از پيمودن 1200 کيلومتر و مشروب نمودن اراضي چند استان در افغانستان مازاد آن به سيستان وارد و به درياچه هامون در اين منطقه مي ريزد و هر زمان که ميزان جريان آب در اين رودخانه عادي است آب دائمي رودخانه هيرمند در پشت سدي که در 700 کيلومتري مرز ايران با افغانستان احداث شده جمع مي شود و از طريق کانال هاي ايجاد شده در اطراف اين سد اراضي استان هاي جنوبي و مرکزي افغانستان را مشروب ومازاد آن براي گردش توربين هاي انرژي پشت سد مورد استفاده قرار مي گيرد.
    در مواقع سيلابي که ميزان دبي آب رودخانه هيرمند به بيش از چهار هزار متر مکعب در ثانيه مي رسيد و خطراتي را براي استان هاي حاشيه اين رودخانه در افغانستان به وجود مي آورد.
    کشور همسايه با رها کردن سيلاب هاي مخرب خساراتي را به مردم سيستان وارد مي کند که هر سال در اثر اين حوادث صدها ميليارد تومان خسارت به روستائيان و تاسيسات دولتي و غيره وارد مي شود.
    و بالاخره اينکه به دشت سيستان هم در مواقع سيلابي ضرر و زيان وارد مي گردد و هم در دوران خشکسالي و در طول مدت اين حادثه يک قطره آب هم در رودخانه هيرمند جاري نمي گردد.

ریشه یابی هنجار گریزی سیستانیان

در یکی از مقالاتی که در این تارنما از نظرتان گذشت مبانی کمونیسمی ِ مردم دیار آفتاب، خلاصه وار بیان گردید (دخترک کمونیست) ؛ در دنباله این نگاه، نظری بر واژگان خویشاوندی مردم سیستان خواهیم انداخت تا وجوه زنده دوران کمونی باستان را در میان ایشان نشان دهیم . باری در این نوشتار بر آنیم تا رویکرد خود را تحلیلی تر بیان کرده و ریشه های هنجار گریزی (آنارشیسم) سیستانیان را مستدل تر ردیابی کنیم . اگرچه کوشش مان در بیان سخنانی نو بوده و می بوده، که فرخی سیستانی خوش گفت : سخنی نو آر که نو را حلاوتیست دگر، باری بی گمان تاثیر افکار بزرگانی چون زیگموند فروید (پدر روانکاوی مدرن)، میخائیل باکونین (آنارشو کمونیست) و فردریش انگلس (جامعه شناس مارکسیست) در سیر منطقی این نوشتار، غیر قابل انکار خواهد بود .

تابش مستقیم آفتاب: منطقه سیستان از لحاظ ژئولوژیکی در تیر رس امواج خروشان خورشید قرار گرفته و دل بر کندن تدریجی آب و باران از این دیار، بر گرمازدگی و آفتاب وارگی مردمش شدت بخشیده است . ثابت شده که مردم سرزمینهای آفتاب گیر خصوصیات کمابیش مشترکی دارند، من جمله:

رنگ تیره تر پوست ایشان   ؛     قوای جنسی بیشتر    ؛    تولید شعر، رقص و هیجان بیشتر     ؛    اصرار بیشتر بر طنز و فکاهی    ؛     توجه بیشتر به موسیقی    ؛   تکیه بیشتر بر زندگی گروهی   ؛ خشونت و هنجار گریزی بیشتر    

(برگرفته از مقاله  نگاهی تحلیلی به خصایص مثبت فرهنگ ایرانی و نقش آن در تبلور مدرنیته بومی)

ابوسعیداحمدبن عبدالجلیل سجزی، (وفات:۴۱۴ ه.ق.) ستاره*شناس و ریاضی*دان بزرگ و مشهور ایرانی قرن چهارم هجری است که با ابوجعفر احمد بن محمد صفاری و عضدالدوله معاصر و از اهالی سیستان بوده و در خراسان و شیراز زیسته است.

ابوسعید سجزی از دانشمندانی است که زیج مامونی را بنیاد کرد وی دور کره زمین را محاسبه نمود. به طوری که تفاوت آن با محاسبات کنونی فقط چند متر اختلاف دارد. ابوریحان بیرونی می*گوید: «از ابوسعید سجزی، اسطرلابی از نو واحد بسط دیدم که شمالی و جنوبی مرکب نبود و آن را اسطرلاب زورقی نامند و او را به جهت آن تحسین نمودم.»
زندگی علمی سجزی

سجزی در حدود سال 330 ه . ق در سیستان متولد شد و بر اساس شواهد موجود، بخشی از عمر خود را در این منطقه سپری کرد. سجزی خود در رساله المدخل إلی علم الهندسه تصریح می کند:

در سیستان ابزار عظیم و مهمّی ساخته ام. مدلی از کل عالم، متشکل از افلاک، جرمهای آسمانی، مدارهای حرکت آنها و اندازه هایشان، مقدار فاصله ها و حجمهای آنها و شکل زمین، اماکن، شهرها، کوهها، دریاها، بیابانها، درون کره ای تو خالی و مشبک؛ آن را هیئت کل، نامیده ام1.

سجزی در فاصله سالهای 358 361 ه . ق در شیراز می زیسته و در این ایّام یک مجموعه از نسخ خطی را در شیراز استنساخ کرده است.

اکثر محققین تاریخ ریاضیات حوزه اسلامی بر این عقیده اند که نسخه کتابخانه ملّی پاریس به شماره 2457 همان نسخه دستنویس سجزی است که مشتمل بر 220 برگ و حاوی 49 رساله و کتاب از ریاضیدانان دوره اسلامی است2. رساله های دهم، بیست و هفتم، بیست و هشتم، سی و یکم و چهل و ششم آن مجموعه از تألیفات خود سجزی است. نظر برخی از محققین کنونی نظیر دکتر سمپلونیوس3 و دکتر هوخندایک4 بر آن است که نسخه فوق الذکر نمی تواند دست نویس سجزی باشد بلکه رونوشتی است که بعدها از دست نوشت سجزی استنساخ شده است.

منبع: بنیاد نیمروز کانون فرهیختگان سیستان

نژاد

پيش از ورود و استقرار آريايي ها در سيستان، نژادهاي بومي در اين منطقه مي زيسته اند و بعد از آن مردم ساکن در اين منطقه از نژاد آريايي هستند که بهتر از ساير نقاط، زبان و خصوصيات کلي ايرانيان دوره هخامنشي را حفظ کرده اند. اين قوم نجيب قرنهاست که در اين خاک مقدس زندگي نموده اند و در واقع نژاد آريايي تکامل خود را در دشت سيستان طي نموده است. اقوام سيستان و زابلي بخش عظيم طوايف سيستان را تشکيل مي دهند. با توجه به سير مدنيّت در اين منطقه و دلايل متعدد ديگر در دوره هاي مختلف از طوايف شيرازي، عرب، بلوچ، قايني، افغان و هندي به سيستان مهاجرت نموده اند.

زبان و گويش

محققين گويش مردم سيستان را يکي از چهار زبان متروک پارسي عهد باستان ياد کرده اند. لهجه سيستاني به زاولي معروف است و از بهترين نمونه هاي بازمانده گويش سيستاني سرود آتشکده کرکويه سيستان است. در سال 254 هجري قمري يعقوب ليث صفاري اولين دولت مستقل ايران را بعد از اعراب در سيستان بنياد نهاد، وي زبان پارسي دري را زبان رسمي ايران نمود که تا کنون رسميت دارد.

خط

کاوش بايتان شناسي در شهر سوخته سيستان روشن نمودکه هنگام شکوفايي اين فرهنگ در 3200 سال قبل از ميلاد مسيح خط نگارگري در سيستان رواج داشته است. از جمله گل نگاره ذوزنقه اي شکلي است که از آغاز دوره ايلامي در لايه دهم شهر سوخته پيدا شده است. در دوره هخامنشي، خط رايج در منطقه خط ميخي بود، خط اوستايي نيز در بعضي از سکه هاي آن زمان ديده شده است. بعد از شهرياري يعقوب ليث، زبان و کتابت رايج در سيستان پارسي دري و پهلوي بود.

موسيقي سنتي

موسيقي برگرفته از حکمت معنوي و مولود فرهنگ اصيل اين ديار و داراي قدمتي کهن است. در موسيقي سازي، انواع سازهاي محلي از جمله قيچک، ني، دايره، سرنا و ساز و دهل استفاده مي گردد که توسط هنرمندان بومي در خود منطقه ساخته ميشد و در کنار موسيقي آوازي و مقامي که برگرفته از احساسات و فولکلور مردم است در رديفها و آواها به صورت دوبيتي ها (سيتکها) رباعيها، لالاييها و به مناسبتهاي مختلف اجرا مي گردد.

رقص شمشير از نمونه هاي شاخيص موسيقي سازي و آوازي در منطقه است که ضمن داشتن شهرت جهاني با شور و اشتياق خاصي در جشنها و مراسم آييني اين ديار برگذار ميگردد.